Τάσος Χατζηβασιλείου : Από τον Τραμπ στην post-truth Ευρώπη

του Τάσου Χατζηβασιλείου

Πολιτικού Επιστήμονα - Αναπλ. Γραμματέας Διεθνών Σχέσεων και Ε.Ε της Νέας Δημοκρατίας

Το αποτέλεσμα στο ιταλικό δημοψήφισμα φαινόταν προεξοφλημένο εδώ και ημέρες. Απλά ήρθε για να επιβεβαιώσει τις προβλέψεις των δημοσκόπων, οι οποίοι για πρώτη φορά προέβλεψαν σωστά, μετά από τις διαδοχικές διαψεύσεις των ερευνών στην Ελλάδα, τη Βρετανία και τις ΗΠΑ. Βέβαια, τα λάθη του παραιτηθέντος Ματέο Ρέντσι ήταν πολλά. Αφού έθεσε σε δημοψήφισμα τεχνικά και πολύπλοκα ερωτήματα που θα μπορούσαν να απαντηθούν από συνταγματολόγους, μετέτρεψε την αναμέτρηση σε ψήφο εμπιστοσύνης προς το πρόσωπό του. Δυστυχώς, δεν είδε "μακριά". Δεν αναλογίστηκε εγκαίρως ότι η Ιταλία δεν αποτελεί αμελητέα ποσότητα εντός της Ε.Ε. Είναι η τρίτη σε μέγεθος οικονομία της Ευρωζώνης και γενικά η παρουσία της είναι απολύτως αναγκαία για τη συνοχή του συνόλου του ευρωπαϊκού οικοδομήματος. Τώρα πια, αν επικρατήσει το κίνημα του Γκρίλλο, είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα ακολουθήσει νέο δημοψήφισμα με ερώτημα το Italexit.

Είναι σαφές ότι η Ευρώπη εισέρχεται οριστικά σε μια ζοφερή περίοδο, μετά τα δημοψηφίσματα σε Βρετανία και Ιταλία. Και θα εισέλθει σε ακόμη πιο ζοφερή φάση, αν στις επικείμενες εκλογές σε Γαλλία και Γερμανία επικρατήσουν οι φωνές του λαϊκισμού και του εθνικισμού. Την αρχή έκανε η Ελλάδα, όταν το 2015 οι ψηφοφόροι εξέλεξαν τη δημαγωγική κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ και όταν λίγους μήνες αργότερα ψήφισαν "όχι" στο δημοψήφισμα-παρωδία που λίγο έλειψε να πετάξει τη χώρα από το ευρώ. Όμως η ελληνική κυβέρνηση γρήγορα άλλαξε ρότα και κακήν κακώς υπέγραψε το τρίτο αχρείαστο μνημόνιο, ως αποτέλεσμα της ανεύθυνης δήθεν διαπραγμάτευσης του διδύμου Τσίπρα-Βαρουφάκη.

Φέτος, το μήνυμα του λαϊκισμού ήχησε ισχυρό από την άλλη πλευρά του Ατλαντικού. Οι Αμερικανοί γοητεύθηκαν από τη ρητορική του Ντόναλντ Τραμπ, ο οποίος με μεγάλη επιτυχία εκλαϊκευσε όλα τα σημαντικά ζητήματα και έδωσε απλές - αν και ανεπαρκείς - απαντήσεις στα πιο πολύπλοκα θέματα που απασχολούν την αμερικανική κοινή γνώμη. Μίλησε στο θυμικό του ψηφοφόρου και είπε ακριβώς εκείνα που ήθελε ν' ακούσει ο ψηφοφόρος στο πιο απομακρυσμένο χωριό της Νεμπράσκα. Όλοι αναμένουμε με αγωνία ποια πολιτική θα εφαρμόσει ο νέος Πρόεδρος στη διεθνή σκηνή και ποιες ισορροπίες θα θελήσει να διαμορφώσει.

Το σκηνικό της αβεβαιότητας μεταφέρεται πια στο σπίτι μας, στην Ευρώπη. Μετά το Ρέντσι, έρχεται η Γαλλία. Αν επικρατήσει η Μαρίν Λεπέν, τότε τα πράγματα θα είναι πολύ δύσκολα. η τελευταία έχει εξαγγείλει δημοψήφισμα για το Frexit. Κι αν οι Γάλλοι ψηφίσουν την αποχώρησή τους από την Ε.Ε., η Ευρώπη οριστικώς θα καταρρεύσει. Δεν αντέχει την έξοδο της Γαλλίας, ούτε οικονομικά ούτε συμβολικά.

Και, φυσικά, ακολουθεί η Γερμανία, όπου οι εθνικιστές και ευρωσκεπτικιστές της AfD έχουν πολύ καλές δημοσκοπικές αποδόσεις. Μόνη αχτίδα φωτός είναι η νίκη του υποψηφίου των Πρασίνων στις αυστριακές εκλογές. Βέβαια, αυτό το θετικό αποτέλεσμα, από μόνο του, δεν είναι αρκετό για να αλλάξει τους ευρωπαϊκούς συσχετισμούς.

Τα λάθη και οι καθυστερήσεις της ευρωπαϊκής πολιτικής ελίτ ρίχνουν βαριά σκιά στο κοινό οικοδόμημα. Η αδυναμία των ηγετών να προστατεύσουν το κοινό νόμισμα και η επιμονή τους στην επιβολή σκληρής λιτότητας παντού, και κυρίως στις αδύναμες οικονομικά χώρες όπως είναι η Ελλάδα, έστειλαν πολλούς πολίτες "απέναντι" από την ίδια την Ε.Ε.

Όμως, αν η Ευρώπη καταρρεύσει, θα οδηγηθούμε μοιραία στην ενίσχυση του εθνικού κράτους και στην επιστροφή στον "κακό εαυτό" μας: στους εθνικούς ανταγωνισμούς, στις διαφωνίες, στην αναβίωση του γαλλογερμανικού μοντέλου σύγκρουσης. Είναι χρέος των πολιτών και των πολιτικών ηγεσιών να μην επιτρέψουμε να φτάσουμε εκεί. Διότι αυτή η διολίσθηση θα έφερνε ρατσισμό, μισαλλοδοξία, ξενοφοβία και οικονομικό προστατευτισμό. Πρακτικά, λοιπόν, θα γύριζε την Ευρώπη τουλάχιστον 40 χρόνια πίσω.

Μπορούμε να αποτρέψουμε αυτόν τον κίνδυνο; Ναι, εφόσον οι Ευρωπαίοι εκλογείς επιλέξουν τις φιλοευρωπαϊκές πολιτικές δυνάμεις που παρά τα λάθη τους παραμένουν πιστές στις αξίες της ευρωπαϊκής οικογένειας. Οι ενθαρρυντικοί παράγοντες, ως τώρα, είναι δύο:

Πρώτον, ο αναπάντεχος νικητής στις προκριματικές εκλογές της γαλλικής κεντροδεξιάς. Ο Φιγιόν, αν και ιδιαίτερα συντηρητικός για τη σύγχρονη ευρωπαϊκή κεντροδεξιά, φαίνεται να μπορεί να ανακόψει την επέλαση της Λεπέν και των πολιτικών της συμμάχων.

Και, δεύτερον, οι σοβαρές έρευνες που καταδεικνύουν ότι η εμπιστοσύνη των Ευρωπαίων στην ιδέα της Ε.Ε. αυξάνεται αργά αλλά σταθερά. Κι αυτό γιατί η νίκη του Τραμπ στις ΗΠΑ έχει θορυβήσει μεγάλο μέρος Ευρωπαίων, ακόμα και εκείνων που μέχρι πρότινος στέκονταν επιφυλακτικοί απέναντι στο ευρωπαϊκό σχέδιο. Πρόκειται για σοβαρή εξέλιξη που ενδεχομένως ανακόψει τη δύναμη του εθνικιστικού λαϊκισμού.

Βέβαια, οι δύο ανωτέρω παράγοντες δεν επαρκούν για το επιθυμητό αποτέλεσμα. Η Ευρώπη χρειάζεται ηγεσίες με όραμα και αφοσίωση στο ευρωπαϊκό σχέδιο. Ηγεσίες που να πολιτεύονται με υπευθυνότητα και γνώμονα το ευρωπαϊκό συμφέρον. Ηγεσίες που να μην παρασύρονται από τις εγχώριες μικροκομματικές λογικές και τα πρόσκαιρα κομματικά οφέλη. Χρειαζόμαστε ηγεσίες που να βλέπουν το δάσος, όχι το δέντρο.

Η ευρωπαϊκή ιστορία δείχνει το δρόμο. Μόνο η ανοιχτή διακυβερνητική συνεργασία εθνικών κρατών, στη  βάση ενός διευρυμένου υπερεθνικού πλαισίου, διασφαλίζει σταθερότητα και ευημερία στην περιοχή μας.

http://keasm.gr/